Selen jest jednym z pierwiastków śladowych, bez których życie i funkcjonowanie byłoby zwyczajnie niemożliwe. Od lat stanowi przedmiot badań naukowców, początkowo uważany był nawet za toksyczny, dopiero później zauważano, że jego niewielkie ilości wykazują korzystny wpływ na organizm człowieka. Selen jest składnikiem ponad 20 enzymów znajdujących się w naszym ciele. Chroni błony komórkowe przed działaniem wolnych rodników, przyspieszając tym samym regenerację komórek. Warunkuje prawidłowe funkcjonowanie tarczycy oraz zwiększa odporność organizmu szczególnie zimą, kiedy jesteśmy najbardziej narażeni na atak wirusów i bakterii. Ponadto odpowiednie stężenie selenu w organizmie zapobiega powstawaniu zmian nowotworowych w tkankach i narządach. Z dalszej części artykułu dowiesz się, czym jest selen i jakie pełni funkcje w organizmie, czym grozi nadmiar i niedobór selenu, a także jakie są źródła selenu w przyrodzie.
Właściwości selenu
W organizmie człowieka jest około 10-30 mg selenu. Pierwiastek jest obecny we wszystkich tkankach ludzkich, przy czym najwięcej gromadzi się go w wątrobie, nerkach, mięśniach i osoczu krwi. Selen jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania enzymów, wchodzi w skład peroksydazy glutationowej czyli enzymu, który chroni błony komórkowe i erytrocyty przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Niszczenie wolnych rodników zapobiega rozwojowi zmian nowotworowych w narządach i tkankach. Jako, że w postaci enzymu zwanego dejodynazą uczestniczy w przemianie tyroksyny (T4) w aktywną formę hormonu – trijodotyroniny (T3), przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania tarczycy.
Jest też niezastąpionym składnikiem wielu procesów metabolicznych zachodzących w organizmie. Selen odgrywa kluczową rolę w syntezie DNA i RNA, jego udział jest również znaczący w przemianach kwasów tłuszczowych. Pierwiastek jest antyoksydantem opóźniającym procesy starzenia się organizmu, chroni przed stresem oksydacyjnym prowadzącym do zaburzeń w funkcjonowaniu układu immunologicznego i rozwoju chorób układu krążenia czy nowotworów. Ponadto pierwiastek bierze udział w syntezie testosteronu i wpływa na ruchliwość plemników, dlatego ma niebagatelny wpływ na płodność u mężczyzn.
Selen – rola w organizmie
Selen odgrywa bardzo ważną role w organizmie, pomimo śladowych ilości, jakie się w nim znajdują. Wspiera układ odpornościowy poprzez zwiększanie poziomu wytwarzanych ciał odpornościowych, limfocytów i makrofagów. Jest niezastąpiony w walce z bakteriami i wirusami, eliminując ryzyko rozwoju infekcji. O odpowiedni poziom selenu w organizmie powinny troszczyć się osoby mające problemy z nawracającą opryszczką, gdyż pierwiastek ten zapobiega jej rozwojowi, chroni też przed półpaścem. Selen może być stosowany wspomagająco w leczeniu depresji oraz reumatoidalnego zapalenia stawów, gdyż skutecznie eliminuje uporczywy ból. Jest doskonały w walce z chorobami serca, skutecznie obniża poziom złego cholesterolu (LDL) w organizmie przeciwdziałając rozwojowi miażdżycy. Jego uzupełnianie zalecane jest w profilaktyce chorób krążeniowych.
Występowanie selenu
Najlepszym źródłem selenu są orzechy brazylijskie, ale spore jego pokłady są również w łososiu oraz tuńczyku. Duża ilość selenu jest w mięsie takim jak wołowina czy indyk. Selen jest pierwiastkiem nietrwałym, w chwili zetknięcia z węglowodanami staje się nieprzyswajalny dla organizmu. Stąd niskie stężenie selenu w organizmach osób spożywających duże ilości słodyczy.
Chcąc dostarczyć organizmowi dobowej dawki selenu wystarczy zjeść 2 g drożdży piwnych, pozbawiając ich wcześniej aktywności pod wpływem wysokiej temperatury. Na wchłanianie selenu niebagatelny wpływ mają inne witaminy, i tak witamina C wyraźnie je osłabia, natomiast witamina E znacząco je ułatwia. Inne źródła selenu w pożywieniu to wątroba, owoce morza, warzywa pochodzące z terenów bogatych w selen, groch, fasola, brązowy ryż, czosnek, brukselka i brokuł.
Selen można znaleźć też w postaci organicznej i nieorganicznej. Organiczne formy pierwiastka pozyskiwane są z drożdży i są dobrze przyswajalne przez nasz organizm, natomiast nieorganiczne zawierają selenin sodu i selenian sodu, przez co są mniej przyswajalne przez organizm ludzki.
Dzienne zapotrzebowanie na selen
Dobowa dawka selenu zależna jest od płci i wieku. Poniżej przedstawione zostały przybliżone ilości pierwiastka, na jakie wykazują zapotrzebowanie organizmy osób w określonym przedziale wiekowym:
- niemowlęta 15-20 μg,
- dzieci od 1. do 3. lat – 20 μg,
- dzieci od 4. do 9. lat – 30 μg,
- chłopcy od 10. do 12. lat – 40 μg,
- chłopcy od 13. do 18. lat – 55 μg,
- dziewczęta od 10. do 12. lat – 40 μg,
- dziewczęta od 13. do 18. lat – 55 μg,
- dorośli – 55 μg.
Zwiększone zapotrzebowanie na selen wykazują organizmy kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią, powinny przyjmować odpowiednio 60 μg i 70 μg pierwiastka. Ze względu na niskie stężenie mikroelementu w znajdujących się na terenie Polski glebach, sama dieta nie wystarczy, aby pokryć dzienne zapotrzebowanie na selen. Warto zatem sięgnąć po suplementy diety zawierające ten cenny minerał w składzie.
Selen – objawy niedoboru
Selen jest szczególnym pierwiastkiem, bo utrzymanie właściwego jego stężenia w organizmie w niektórych krajach jest dosyć trudne. Zazwyczaj stosowanie odpowiednio zbilansowanej, bogatej w składniki odżywcze i minerały diety wystarczy, aby pokryć dzienne zapotrzebowanie na selen. Trzeba jednak mieć świadomość tego, że niedobór selenu jest szkodliwy dla organizmu. Dosyć powszechnym problemem jest zbyt niskie stężenie selenu w pożywieniu wynikające z niewielkich jego zapasów w glebie. Długotrwałe erozje prowadzą do wyjałowienia gleby, przez co jest ona uboga w selen. Jednym z krajów, gdzie spotykane są przypadki niedoboru selenu wynikające z niewielkiej jego zawartości w diecie, są Chiny.
Inną przyczyną zbyt niskiego stężenia selenu w organizmie są zaburzenia wchłaniania pokarmu z przewodu pokarmowego, stosowanie żywienia pozajelitowego, czy konsekwencje usunięcia części jelita cienkiego. Niedobór selenu w organizmie skutkuje spowolnieniem procesów przemiany materii i wzrostem masy ciała. Może być również bezpośrednią przyczyną niewłaściwego przyswajania jodu, prowadząc do niedoczynności tarczycy (choroba Hashimoto). Dzieci urodzone przez matki z niedoborem selenu i jodu w organizmie są narażone na chorobę zwaną kretynizmem, która może powodować niedorozwój umysłowy i fizyczny. Ponadto deficyt selenu może przyczynić się do rozwoju chorób nowotworowych i schorzeń układu krążenia. Obniża odporność organizmu, narażając go na atak wirusów i bakterii. Niedobór selenu związany jest również z chronicznym zmęczeniem, zwiększonym poziomem cholesterolu we krwi i bezpłodnością.
Deficyt selenu we krwi występuje również u chorych na AIDS, a także u osób zmagających się z chorobami naczyń krwionośnych. Obniżone stężenie tego składnika obserwuje się w przebiegu takich chorób jak: ostre zapalenie trzustki, fenyloketonuria, mukowiscydoza, reumatoidalne zapalenie stawów, retinopatia, niewydolność nerek oraz choroby immunologiczne.
Selen – objawy nadmiaru
Nadmiar selenu w organizmie to inaczej selenoza. Dotyczy osób długotrwale spożywających selen w dawce przekraczającej 400 mg na dzień. Warto więc ewentualną suplementację produktami z selenem skonsultować z lekarzem. Charakterystyczne objawy selenozy to:
- kruchość paznokci,
- nadmierne wypadanie włosów,
- nudności i wymioty,
- nieświeży oddech (czosnkowy oddech),
- potliwość,
- zaburzenia ze strony układu nerwowego,
- nerwowość,
- niestabilność emocjonalna,
- stany zapalne skóry,
Zbyt duże dawki selenu w organizmie mogą przyczynić się do powstania obrzęku płuc, marskości wątroby, a w rezultacie doprowadzić nawet do śmierci.
Dieta czy suplementy diety?
Selen jest na tyle specyficznym pierwiastkiem, że odpowiednia jego ilość może uchronić nas przed rakiem, natomiast nadmiar może zwiększyć ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej. Sam więc widzisz, jak ważne jest utrzymanie właściwego stężenia selenu w organizmie. Decyzje o przyjmowaniu suplementów z selenem dobrze jest skonsultować z lekarzem, który najprawdopodobniej zleci wykonanie dodatkowych badań krwi, na podstawie których będzie mógł stwierdzić, czy suplementacja nie przyniesie więcej szkody niż pożytku. Takie rozwiązanie jest szczególnie zalecane osobom z obciążającym wywiadem w kierunku chorób nowotworowych, a zwłaszcza raka piersi.
Stosowanie suplementacji jest najlepszym sposobem na uniknięcie niedoborów selenu i objawów jego deficytu w organizmie. Trzeba mieć jednak na uwadze, że nadmiar mikroelementu również szkodzi, dlatego przyjmując selen, należy stale monitorować jego stężenie we krwi.
Źródło:
http://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/domowa-apteczka/selen-wlasciwosci-i-zrodla-w-zywnosci_37021.html
http://bonavita.pl/selen-wlasciwosci-zapotrzebowanie-nadmiar-niedobor-oraz-produkty-zrodlowe
https://portal.abczdrowie.pl/selen-w-organizmie
https://www.spirulina.pl/witaminy-i-mineraly/mineraly2/selen-mineral-przeciwko-starzeniu.html
