Rocznie odnotowuje się wzrastający współczynnik zachorowalności na nieswoiste zapalenia jelit (przewlekłe choroby układu pokarmowego)[1]. Z uwagi na wieloczynnikową i zróżnicowaną etiologię powstawania chorób: Leśniowskiego Crona, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, rzekomobłoniaste zapalenie jelit, czy nowotworów układu pokarmowego, jak również skolonizowania jelita cienkiego lub grubego przez bakterie szczepu Clostridium difficile[2], stale poszukiwane są skuteczne metody leczenia. Szansą na wyzdrowienie jest wymiana (przeszczep) bakterii jelitowych, którą od niedawna umożliwia transplantacja mikrobiomu (przeszczep mikroflory bakteryjnej jelit). 

Mikrobiom jelit a nieswoiste zapalenia jelit

Endogenna mikroflora jelitowa (mikrobiota) odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu układu pokarmowego osób chorych. Udowodniono, że przyczyną nieswoistych zapaleń jelit jest dysbioza jelitowa (zaburzenia w funkcjonowaniu mikroflory jelit), mikrobiom zasiedlany przez patogenne bakterie. Dysbioza jelit będąca przyczyną wspomnianych chorób uszkadza barierę jelitową, niszcząc zdrowe szczepy bakterii jelitowych i przyczyniając się do rozwoju opóźnionych nadwrażliwości pokarmowych.

Mikrobiom osób chorych na nieswoiste zapalenia jelit, jest pozbawiony naturalnie istniejącego w jelicie biofilmu, czyli zwartej struktury komórek skupiających drobnoustroje i chroniących układ pokarmowy przed niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi np. czynnikami dezynfekującymi czy antybiotykami[3].

Choroby takie jak m.in. atopia i alergia, nieswoiste zapalenia jelit, zespół jelita drażliwego, choroba Lesniowskiego-Crona, rzekomobłoniaste zapalenie jelit, martwicze zapalenie jelit, otyłość, cukrzyca, celiakia, autyzm, rak jelita grubego mają związek z zaburzeniami funkcjonownia mikrobiomu[4].

Clostridium difficile – zabójca mikroflory jelit

Badania dowodzą, że nieswoiste zapalenia jelit powstają w wyniku zakażenia bakterią Clostridium difficile, która skutecznie niszczy enterocyty (komórki nabłonkowe jelita). Choroby związane z zakażeniem Clostridium difficile stają się ogólnym światowym problemem medycznym. Najczęstszą przyczyną zakażenia jest przyjmowanie antybiotyków, trzy miesiące poprzedzające wystąpienie objawów[5].

Clostridium difficile to beztlenowa, Gram-dodatnia bakteria (laseczka), która występuje w warunkach naturalnych w glebie, w wodzie oraz w jelitach zwierząt i ludzi. Dane epidemiologiczne wskazują, że bakteria obecna jest nawet u 30% zdrowych niemowląt, nie wywołując objawów choroby.

U dorosłych osób niestety odsetek ten jest znacznie niższy, zwłaszcza po przebytej kuracji antybiotykowej czy hospitalizacji szpitalnej. Jedynie 2-5% osób dorosłych jest bezobjawowymi nosicielami tego chorobotwórczego patogenu. U zdrowych nosicieli Clostridium difficile nie odnotowano zaburzenia w funkcjonowaniu mikroflory jelitowej[6].

Bakteria Clostridium difficile objawia się zazwyczaj biegunką poantybiotykową, stale się namnaża, wyniszczając w ten sposób naturalny mikrobiom jelit. Poważną konsekwencją zakażenia bakterią Clostridium difficile jest wytwarzanie przez nią toksyn A (TcdA), i B (TcdB), które powodują wydzielanie wody i elektrolitów do światła jelit, apoptozę (obumieranie) kolonocytów (komórek wyściełających nabłonek jelita grubego) oraz ostre zapalenie jelit[7].

Przyjmowanie antybi otyków o szerokim spektrum działania takich jak  ampicyliny, amoksycyliny, klindamycyny, linkomycyny, cefalosporyny, penicyliny i fluorochinolony podwyższa ryzyko zachorowania[8]. Zakażenie wywołane bakterią Clostridium difficile jest przyczyną wszelkich jelitowych infekcji, nie tylko zaostrza stany zapalne jelit ale w konsekwencjach może prowadzić do rzekomobłoniastego zapalenia jelit[9].

W związku ze wzrastającą epidemiologią, jak również uodpornieniem bakterii Clostridium difficile na antybiotyki, wzmożono poszukiwanie nowych możliwości leczenia nieswoistego zapalenia jelit.W celu uzyskania korzyści zdrowotnych, coraz większym zainteresowaniem cieszą się metody modyfikacji mikrobiomu, odbudowy mikroflory jelit  poprzez transplantację mikroflory bakteryjnej.

Przeszczep flory bakteryjnej – innowacyjny zabieg 

Bakterioterapia fekalna – terapia bakteriami kałowymi, a więc transplantacja mikrobiomu jest coraz powszechniejszą metodą leczenia osób cierpiących na nieswoiste zapalenia jelit. Aktualna wiedza medyczna dotycząca przeszczepu mikroflory jelitowej od żywego, zdrowego dawcy potwierdza, iż transplantacja mikrobiomu jest najbezpieczniejszą i najskuteczniejszą metodą w przypadku nawracających lub opornych na leczenie antybiotykami zakażeń Clostridium difficile, jak i innych chorób zapalnych jelit[10].

Transplantacja mikrobiomu polega na pobraniu próbek zawartości jelita grubego od zdrowego dawcy i przetransportowaniu ich do jelit biorcy. Dawcami najczęściej  są osoby spokrewnione, z uwagi na to, że ich skład bakteryjnej mikroflory jelit wykazuje podobieństwa genetyczne. Dawca mikroflory musi przejść odpowiednie badania oceniające stan jego mikroflory bakteryjnej, jak i zachorowalność na choroby zakaźne[11].  Przeszczep mikrobiomu niesie za sobą ryzyko powikłań, w postaci wszczepienia do mikrobiomu biorcy również bakterii patogennych.

Dzięki transplantacji mikrobiomu następuje przywrócenie naturalnie fizjologicznego stanu mikroflory jelit i usunięcie Clostridium difficile z przewodu pokarmowego osoby chorej. Obecnie odnotowuje się 80% ustąpień objawów zapalenia jelit po wykonaniu jednego przeszczepu zdrowej mikroflory bakteryjnej, a po dwóch 94%[12].

Postęp nauk medycznych, jak również badania kliniczne umożliwiają przywrócenie (przeszczepienie) mikrobiomu jelit w celu przywrócenia równowagi mikroflorze bakteryjnej jelit. Pierwszy przeszczep mikrobiomu odnotowano w 2012 roku na 83-letniej pacjentce[13].

Transplantacja mikrobiomu jelit w celu odbudowania i wymiany mikroflory jelit jest szansą dla medycyny gastroenerologicznej. Może w przyszłości transplantacja mikrobiomu pozwoli na remisję takich chorób jak  autyzm, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, Alzheimera i innych?

[1]. P. Majewski, Nieswoiste zapalenie jelit jako stan przedrakowy,  “Polish Journal of Pathology Suplement” 2014, nr 4 , s. 26, http://www.termedia.pl/Nieswoiste-zapalenie-jelit-jako-stan-przedrakowy,60,24613,0,0.html (dostęp: 23.01.2017).

[2]. A. Franczuk, E. K. Jagusztyn-Krynicka, Rola mikroflory jelit w indukcji choroby Leśniewskiego Crohna w świetle programu badań Human Microbiome Project, “Postępy mikrobiologii” 2012, z. 51, nr 4, 259.

[3]. B. Broniatowska, MIkroflora a nieswoiste zapalenia jelit, “J-elita” 2010, nr 2, s. 10-11.

[4]. Tamże, s. 11.

[5]. D. Bielec, J. Stempkowska, M. Markiewicz-Zięba, Postępy w leczeniu zakażenia Clostridium difficile, “Postępy Nauk Medycznych”, 2014, t. XXVII, nr 11, s. 770-771, http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2015/01/pnm_2014_770-775.pdf (dostęp: 23.01.2017).

[6]. A.Mehlich , S. Górska , A. Gamian, A. Myc, Wybrane aspekty zakażeń Clostridium difficile, “Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej”, 2015, nr 69, s. 599.

[7]. Wybrane aspekty zakażeń Clostridium difficile, tamże, s. 601-602.

[8]. Postępy w leczeniu zakażenia Clostridium difficile, tamże, s. 771.

[9].  Anita Olczak, Edyta Grąbczewska, Rzekomobłoniaste zapalenie jelit. O etiologii Clostridium difficile, “Przegląd Epidemiologiczny” 2012 nr 66, s. 62.

[10] Wybrane aspekty zakażeń Clostridium difficile, tamże, s. 604.

[11]. Tamże.

[12]. Postępy w leczeniu zakażenia Clostridium difficile, s.773.

[13]. P. Grzesiowski, Transfer flory jelitowej w leczeniu ciężkiego zakażenia Clostridium difficile, “Stowarzyszenie Higieny i Lecznictwa”, 2013, nr 1, s. 23.