Wapń jest jednym z najważniejszych składników mineralnych obecnych w ciele człowieka. W odpowiedniej ilości warunkuje prawidłową krzepliwość krwi oraz odpowiada za sprawność mięśni. Jest podstawowym materiałem budulcowym kości i zębów, dzięki któremu są one mocne i zdrowe. Wapń przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka, dlatego tak ważne jest, aby każdego dnia dostarczać mu odpowiednią ilość tego składnika. Dotychczas przeprowadzone obserwacje wykazały, że nie tylko niedobór wapnia szkodzi, również jego nadmiar może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Makroelement ten jest obecny głównie w mleku i produktach mlecznych, a także rybach i produktach pochodzenia roślinnego. Jakie właściwości ma wapń? Co należy jeść, aby w organizmie nie zabrakło wapnia? Czym grozi niedobór i nadmiar wapnia? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w dalszej części artykułu.
Właściwości wapnia
Wapń jako składnik mineralny należy do grona makroelementów. W ciele dorosłego człowieka jest aż 1,2 kg wapnia, z czego prawie 99% pierwiastka gromadzi się w zębach i kościach. Pozostałe 1% lokuje się w komórkach tkanek miękkich całego ciała oraz we krwi i płynach pozakomórkowych. Jest obecny w surowicy krwi w 3 różnych formach. Wapń jest makroelementem odpowiedzialnym za wiele kluczowych funkcji w naszym organizmie. To właśnie wapń reguluje układ nerwowy, usprawniając przekazywanie impulsów nerwowych, a także kontroluje proces krzepnięcia krwi. Bierze czynny udział w przemianie materii oraz usprawnia proces skurczu i rozkurczu mięśni. Wykazuje wpływ na przepuszczalność błon komórkowych. Pierwiastek uczestniczy w przekazywaniu bodźców hormonalnych różnym narządom, pomaga też utrzymać równowagę kwasowo-zasadową organizmu. Warto też zaznaczyć, że wapń uczestniczy w wielu procesach przemian energetycznych, a co za tym idzie, wpływa na proces przemiany materii.
Wapń – rola w organizmie
Od tego, ile wapnia zostanie wbudowane w okresie dorastania w kości zależy, jak dużą osiągną one tzw. szczytową masę kostną, którą zdrowy człowiek osiąga około 30. roku życia. Dlatego tak ważne jest, aby w wieku młodości spożywać produkty bogate w wapń i stale monitorować poziom tego pierwiastka w organizmie. Pomiędzy 30. a 50. rokiem życia tkanka kostna człowieka pozostaje w stanie równowagi, natomiast po przekroczeniu 50. roku życia następuje stopniowe ubywanie masy kostnej. U kobiet proces ten nasila się w okresie menopauzy, skutkiem czego jest demineralizacja szkliwa i kości, stają się one słabsze i są mniej odporne na uszkodzenia. Trzeba pamiętać, że im większe jest stężenie wapnia w kościach, tym są one mocniejsze i trudniej się łamią. Zasoby wapnia w pozakostnych komórkach organizmu ludzkiego odnawiają się do 30 razy dziennie. Gdy organizm zorientuje się, że pierwiastka jest w nim za mało i sprawne działanie układu nerwowego może być zagrożone, uzupełnia deficyt wapnia pobierając go z kości. Dobrze jest więc prowadzić odpowiednio zbilansowaną, bogatą w składniki odżywcze i minerały dietę, która zapewni dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek.
Właściwa ilość wapnia w organizmie daje gwarancję mocnych kości i zdrowych zębów, zapewnia prawidłową krzepliwość krwi oraz sprawność mięśni. Makroelement odpręża nerwy, polepsza jakość snu oraz poprawia nastrój i samopoczucie.
Występowanie wapnia
Najlepszym źródłem wapnia jest mleko i jego przetwory. Warto w tym miejscu wspomnieć, że sery podpuszczkowe (potocznie nazywane żółtymi) zawierają od 6 do 10 razy więcej wapnia niż sery twarogowe, co jest wynikiem procesów technologicznych, jakie przechodzą. Niestety, ser żółty zawiera w sobie dużo tłuszczu i jest bardzo kaloryczny, dlatego trzeba znać umiar w jego jedzeniu. Alternatywą dla mleka krowiego jest mleko kozie i jego przetwory, które zawiera dużo więcej wapnia, a przy tym wywołuje mniej alergii pokarmowych. Wapń jest również składnikiem migdałów, orzechów laskowych, ryb, fig, żółtek z jaj kurzych, czekolady i kapusty. Niektóre produkty pochodzenia roślinnego takie jak nasiona fasoli, natka pietruszki, szpinak lub orzechy zawierają spore pokłady wapnia, jednak nie jest on tak dobrze przyswajalny, jak ten pochodzący z mleka.
Trzeba mieć na uwadze, że pochodzący ze szpinaku, szczawiu i rabarbaru kwas szczawiowy zmniejsza przyswajanie wapnia, podobnie jak kwas fitynowy z produktów zbożowych i roślin strączkowych. Wchłanianie wapnia z pożywienia ogranicza też kawa, herbata i alkohol. Ludzki organizm wykazuje duże zapotrzebowanie na wapń, dlatego dieta może okazać się niewystarczająca, aby zapewnić dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek, dlatego w uzasadnionych przypadkach zalecana jest jego suplementacja.
Dzienne zapotrzebowanie na wapń
Zapotrzebowanie na wapń jest zmienne i w dużej mierze zależy od wieku i płci. Organizm osoby dorosłej powinien dziennie otrzymać dawkę wynoszącą około 1000 mg pierwiastka. Są jednak okresy, kiedy organizm ludzki może wykazywać zwiększone zapotrzebowanie na wapń, należą do nich:
- okres intensywnego wzrostu organizmów dzieci i młodzieży – od 800 do 1200 mg wapnia na dobę,
- ciąża i okres laktacji – 1500 mg wapnia na dobę,
- okres około- i pomenopauzalny u kobiet – 1500 mg wapnia na dobę,
- okres starzenia się organizmu – 1500 mg wapnia na dobę.
Na podstawie dotychczas przeprowadzonych obserwacji stwierdzono, że statystyczny Polak przyjmuje około 400 mg wapnia dziennie, czyli zdecydowanie za mało. Należy włączyć do swojej diety składniki, dzięki którym unikniemy niedoborów wapnia i przykrych konsekwencji z tego tytułu wynikających.
Wapń – objawy niedoboru
Dostarczanie wapnia w małych ilościach, nieprawidłowości związane z wchłanianiem pierwiastka, a także jego nadmierne wydalanie może skutkować niedoborem wapnia w organizmie człowieka. Organizm ludzki jest skonstruowany w taki sposób, że dąży do utrzymania stężenia wapnia na określonym poziomie. W momencie, gdy zacznie odnotowywać jego deficyt, wapń będzie uwalniany z kości. Proces ten prowadzi do odwapnienia kości, przez co stają się one słabsze i bardziej podatne na deformację i urazy. Niedostateczna podaż wapnia w diecie dzieci i młodzieży w okresie intensywnego wzrostu może skutkować zmniejszeniem szczytowej masy kostnej, co może być bezpośrednią przyczyną osteoporozy w wieku dorosłym. U dzieci dzieci długotrwały niedobór wapnia jest przyczyną krzywicy.
Innym objawem niedoboru wapnia jest hipokalcemia – stan obniżonego poziomu wapnia we krwi, do której prowadzą zaburzenia w funkcjonowaniu hormonów. W przypadku zachwianej równowagi hormonalnej nawet spożywanie dużej ilości produktów obfitujących w wapń może okazać się niewystarczające, by uniknąć hipokalcemii. W przebiegu choroby często pojawia się niewydolność serca i zaburzenia rytmu serca, ale są też takie przypadki, w których choroba nie daje żadnych objawów.
Zbyt niski poziom wapnia w organizmie objawia się:
- skurczami mięśni,
- bólem stawów,
- wrażliwością na obicia (siniaki),
- drażliwością i pobudliwością,
- drętwieniem rąk i nóg,
- zwolnieniem tętna,
- ubytkami w uzębieniu,
- zaburzeniami snu,
- krwotokami z nosa,
- trudnościami w chodzeniu,
- stanami lękowymi,
- częstymi złamaniami kości,
- zaburzeniami wzrostu,
- niedorozwojem umysłowym,
- utratą zębów.
Pojawia się jeszcze pytanie, na skutek czego wapnia w organizmie jest mniej niż być powinno. Jedną z przyczyn są zaburzenia syntezy parathormonu, czyli hormonu przytarczyc. Do zbyt niskiego stężenia pierwiastka w organizmie może prowadzić niedobór witaminy D i magnezu, nieprawidłowości dotyczące wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego, gromadzenie się pierwiastka w tkankach, nadmierne wydalanie wapnia wraz z moczem. Do ostatniego procesu przyczynia się duże spożycie białka i zbyt duża zawartość sodu w diecie.
Wapń – objawy nadmiaru
Nie tylko niedobór wapnia, ale też jego nadmiar jest szkodliwy dla zdrowia. Zakłada się, że stosowanie odpowiednio zbilansowanej diety nie niesie za sobą ryzyka przedawkowania wapnia, jednak zbyt duże stężenie pierwiastka w organizmie może pojawić się np. na skutek nieprawidłowego suplementacji. Charakterystycznymi objawami nadmiaru wapnia w organizmie są zaparcia, nudności, wymioty i brak apetytu. U osób z kamicą nerkową nadmierna podaż wapnia może prowadzić do powstawania kamieni nerkowych. Zbyt duże stężenie makroelementu w organizmie obniża również wchłanianie cynku, magnezu i żelaza.
Do nagromadzenia się wapnia w organizmie dochodzi na skutek nadmiernego wchłaniania pierwiastka z przewodu pokarmowego, zbyt dużego uwalniania pierwiastka z kości, a także nieprawidłowości w zakresie wydalania wapnia wraz z moczem.
Dieta czy suplementy diety?
Stosowanie urozmaiconej, bogatej w składniki odżywcze i minerały, odpowiednio zbilansowanej diety może okazać się niewystarczające, aby pokryć dzienne zapotrzebowanie na wapń. Niedobór wapnia szczególnie zagraża kobietom w ciąży i matkom karmiącym. Ich organizmy przekazują dziecku do 300 mg wapnia dziennie, bez względu na jego ilość w organizmie, co może prowadzić do niedoboru wapnia. By uzupełnić niski poziom wapnia w organizmie, warto sięgnąć po dostępne w aptece suplementy diety z wapniem w składzie. Przed rozpoczęciem suplementacji dobrze jest skonsultować się z lekarzem, który być może zaleci wykonanie dodatkowych badań, dzięki którym będzie wiadomo, czy przyjmowanie wapnia w tabletkach rzeczywiście jest konieczne.
Stosując suplementację wapniem należy mieć na uwadze, że może on prowadzić do ograniczenia wchłaniania żelaza, fluoru i antybiotyków tetracyklinowych. Przyjmując te ostatnie, warto zachować 3 godzinny odstęp pomiędzy zażyciem ich i wapnia. Dodatkowo duża dawka wapnia spożywania jednocześnie z lekiem nasercowym, może skutkować zaburzeniami rytmu serca. Pamiętaj, że chorując przewlekle przed rozpoczęciem jakiejkolwiek suplementacji należy skonsultować się z lekarzem celem sprawdzenia, czy rzeczywiście jest ona bezpieczna dla zdrowia.
Przeciwwskazaniem do suplementacji wapniem są choroby tarczycy i kamica nerkowa. W przypadku konieczności zażywania antybiotyku, w sytuacji, gdy od dłuższego czasu przyjmujemy wapń, należy o tym fakcie niezwłocznie poinformować lekarza przepisującego lek, gdyż tak jak zostało wyżej wspomniane, pierwiastek zmniejsza wchłanianie antybiotyku z przewodu pokarmowego.
Źródło:
https://portal.abczdrowie.pl/wapn-w-organizmie
http://www.poradnikzdrowie.pl/sprawdz-sie/sygnaly-ciala/wapn-objawy-niedoboru-i-nadmiaru_38084.html
https://dieta.mp.pl/zasady/73823,wapn
http://bonavita.pl/wapn-w-organizmie-jego-rola-zrodla-w-pozywieniu-i-objawy-niedoboru
