Niezłośliwe nowotwory ślinianek, choć nie stanowią bezpośredniego zagrożenia życia, mogą znacząco wpływać na zdrowie i jakość życia pacjentów. Ślinianki są gruczołami odpowiedzialnymi za produkcję śliny, która wspiera proces trawienia, nawilżenie jamy ustnej oraz ochronę przed bakteriami i wirusami. W artykule omówimy najczęstsze typy łagodnych nowotworów ślinianek, ich objawy, dostępne metody diagnostyczne oraz sposoby leczenia, które pozwalają na skuteczne usunięcie zmian przy zachowaniu funkcji gruczołów ślinowych.
1. Rodzaje niezłośliwych nowotworów ślinianek
Nowotwory łagodne ślinianek stanowią około 70-80% wszystkich przypadków guzów tej lokalizacji. Najczęściej występującym typem jest gruczolak wielopostaciowy, który stanowi około 60% łagodnych nowotworów. W grupie łagodnych guzów spotykane są także gruczolaki onkocytarne, gruczolaki podstawnokomórkowe oraz torbiele nienowotworowe.
Gruczolak wielopostaciowy (guz mieszany)
Gruczolak wielopostaciowy, nazywany często guzem mieszanym, jest najczęściej występującym łagodnym nowotworem ślinianki przyusznej, choć może pojawić się także w innych gruczołach ślinowych. Składa się z różnych tkanek, w tym tkanki nabłonkowej oraz mezenchymalnej, co powoduje jego charakterystyczną, niejednorodną strukturę. Guz ten rozwija się powoli, zwykle w postaci bezbolesnego guzka i nie wykazuje tendencji do przerzutowania.
Gruczolak onkocytarny
Jest rzadkim nowotworem, zwykle rozwijającym się w śliniance przyusznej. Charakteryzuje się obecnością dużych komórek bogatych w mitochondria, tzw. onkocytów. Gruczolak onkocytarny również rozwija się powoli i w większości przypadków jest bezbolesny. Może jednak powodować dyskomfort przy dużych rozmiarach lub bliskości innych struktur anatomicznych.
Gruczolak podstawnokomórkowy
Ten typ nowotworu rozwija się najczęściej w mniejszych gruczołach ślinowych i cechuje się regularną strukturą, złożoną z małych, jednorodnych komórek. W przeciwieństwie do gruczolaka wielopostaciowego, gruczolak podstawnokomórkowy rzadko występuje w śliniance przyusznej.
Torbiele nienowotworowe
Warto wspomnieć także o torbielach nienowotworowych, które, mimo że nie są nowotworami, mogą przypominać guzy łagodne. Torbiele te mogą powstawać w wyniku blokady przewodów wyprowadzających lub w odpowiedzi na urazy ślinianek.
2. Objawy i przebieg kliniczny
Łagodne nowotwory ślinianek zwykle rozwijają się powoli i przez długi czas pozostają bezobjawowe. Większość pacjentów zauważa obecność guza dopiero, gdy osiąga on większe rozmiary lub zaczyna powodować dyskomfort. Najczęstsze objawy obejmują:
- bezbolesny guz w obrębie ślinianki (przyusznej, podjęzykowej, podżuchwowej lub mniejszych gruczołów ślinowych),
- uczucie pełności lub obrzęku w okolicach szyi lub żuchwy,
- w rzadkich przypadkach, ból lub uczucie ucisku związane z bliskością nerwów.
W przypadku gruczolaków wielopostaciowych, długotrwały rozwój bez leczenia może prowadzić do przemiany nowotworowej (tzw. złośliwienia), choć jest to rzadkie.
3. Diagnostyka nowotworów łagodnych ślinianek
Diagnostyka nowotworów ślinianek opiera się na badaniu klinicznym oraz technikach obrazowania. Najważniejsze etapy diagnostyki obejmują:
Wywiad i badanie fizykalne
Lekarz przeprowadza dokładny wywiad oraz badanie palpacyjne w celu oceny wielkości, konsystencji i ruchomości guza. Objawy takie jak nagły wzrost wielkości czy ból mogą sugerować poważniejsze zmiany i konieczność dalszej diagnostyki.
Ultrasonografia (USG)
USG jest pierwszym wyborem w diagnostyce guzów ślinianek. Jest to badanie nieinwazyjne, które pozwala na ocenę wielkości, struktury oraz unaczynienia guza. USG umożliwia również identyfikację zmian w pobliskich węzłach chłonnych.
Tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (MRI)
W przypadkach bardziej skomplikowanych lub trudnych do zdiagnozowania za pomocą USG, wykonywana jest tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny. Obie techniki pozwalają na uzyskanie dokładniejszego obrazu zmian w obrębie ślinianek oraz ocenę ich granic względem otaczających tkanek.
Biopsja cienkoigłowa (BAC)
Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa jest najczęściej stosowaną metodą weryfikacji histopatologicznej guza. BAC umożliwia pobranie materiału do badania mikroskopowego, co pozwala na różnicowanie pomiędzy łagodnym a złośliwym nowotworem.
4. Leczenie łagodnych nowotworów ślinianek
W większości przypadków leczenie łagodnych nowotworów ślinianek polega na ich chirurgicznym usunięciu. Wybór metody operacyjnej zależy od wielkości guza, jego lokalizacji oraz typu nowotworu.
Operacja chirurgiczna
Usunięcie guza przeprowadza się w sposób minimalnie inwazyjny, aby zachować jak najwięcej zdrowej tkanki gruczołu ślinowego i zapobiec uszkodzeniu sąsiadujących nerwów, zwłaszcza nerwu twarzowego w przypadku ślinianki przyusznej. Operacja może być przeprowadzona metodą częściowego lub całkowitego wycięcia ślinianki (parotidektomia częściowa lub całkowita), w zależności od umiejscowienia i rozmiaru guza.
Radioterapia i inne metody
Radioterapia jest rzadko stosowana w leczeniu łagodnych guzów ślinianek, chyba że istnieją przeciwwskazania do zabiegu chirurgicznego lub wysokie ryzyko nawrotu. W wyjątkowych przypadkach stosuje się także metody ablacyjne, takie jak termoablacja czy krioablacja, szczególnie w sytuacjach, gdzie guz jest mały i powierzchowny.
5. Powikłania i rokowanie
Łagodne nowotwory ślinianek mają zazwyczaj dobre rokowanie po ich usunięciu. Jednak jak w przypadku każdej operacji, mogą pojawić się pewne powikłania, takie jak:
- porażenie lub uszkodzenie nerwu twarzowego (częściej w przypadku ślinianki przyusznej),
- nawrót guza, zwłaszcza w przypadku gruczolaka wielopostaciowego,
- powstanie blizn i przetok.
Pacjenci po zabiegu powinni być regularnie kontrolowani w celu monitorowania ewentualnych nawrotów, zwłaszcza jeśli usunięto gruczolaka wielopostaciowego, który wykazuje większą tendencję do ponownego wzrostu.
Podsumowanie
Łagodne nowotwory ślinianek, choć są zmianami niezłośliwymi, wymagają dokładnej diagnostyki i odpowiedniego leczenia, aby zapobiec możliwym powikłaniom i poprawić jakość życia pacjenta. Najczęstszym i najbardziej skutecznym sposobem leczenia jest chirurgiczne usunięcie guza. Wczesne rozpoznanie oraz regularna obserwacja pozwalają uniknąć potencjalnych komplikacji oraz zapewniają pacjentom szybki powrót do zdrowia.
