Międzybłoniak (mezotelioma) jest rzadko występującym, złośliwym nowotworem, który rozwija się w tkance wyściełającej narządy wewnętrzne – tzw. międzybłonku. Najczęściej dotyczy opłucnej, czyli błony otaczającej płuca, ale może rozwijać się także w otrzewnej (wyścielającej jamę brzuszną) i osierdziu (otaczającym serce). Ten rodzaj nowotworu jest ściśle związany z narażeniem na azbest – substancję szeroko wykorzystywaną w przemyśle do lat 70. XX wieku. Ze względu na długi czas rozwoju międzybłoniaka i często mało charakterystyczne objawy, wykrywa się go w zaawansowanych stadiach, co sprawia, że jego leczenie jest trudne, a rokowania są zwykle niekorzystne.
Międzybłoniak opłucnej
Międzybłoniak opłucnej jest najczęściej diagnozowaną postacią tego nowotworu. Stanowi około 75% wszystkich przypadków międzybłoniaka. Objawy tej choroby często są mylone z bardziej powszechnymi schorzeniami układu oddechowego, takimi jak zapalenie płuc czy przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP). Do typowych symptomów należą:
- duszność,
- bóle w klatce piersiowej,
- kaszel,
- utrata masy ciała,
- zmęczenie.
Opłucna, będąca delikatną błoną, która otacza płuca, zostaje uszkodzona przez wdychane włókna azbestu, które osadzają się na jej powierzchni. Te włókna mogą pozostać w organizmie przez dekady, prowadząc do przewlekłego stanu zapalnego i w efekcie rozwoju raka. Proces ten często trwa od 20 do 50 lat, co znacznie utrudnia wczesną diagnostykę i profilaktykę.
Międzybłoniak otrzewnej
Międzybłoniak otrzewnej, choć rzadziej występujący, ma podobny mechanizm powstawania jak międzybłoniak opłucnej. Stanowi około 10-20% przypadków międzybłoniaka i rozwija się w otrzewnej – błonie wyścielającej jamę brzuszną i otaczającej narządy wewnętrzne. Objawy tego nowotworu często są niespecyficzne i obejmują:
- ból brzucha,
- obrzęk brzucha,
- utratę apetytu,
- nudności i wymioty,
- utratę masy ciała.
Z uwagi na podobieństwo objawów do innych schorzeń układu pokarmowego, międzybłoniak otrzewnej może być trudny do zdiagnozowania. W zaawansowanych stadiach nowotwór ten może prowadzić do poważnych komplikacji, takich jak wodobrzusze (nagromadzenie płynu w jamie brzusznej), co dodatkowo pogarsza jakość życia pacjenta.
Międzybłoniak osierdzia
Międzybłoniak osierdzia jest najrzadszą postacią tego nowotworu, stanowiącą mniej niż 1% wszystkich przypadków. Osierdzie to cienka błona otaczająca serce, a rozwój nowotworu w tej lokalizacji może prowadzić do poważnych problemów kardiologicznych, w tym do zaburzeń rytmu serca i niewydolności serca. Objawy międzybłoniaka osierdzia obejmują:
- ból w klatce piersiowej,
- kołatanie serca,
- duszność,
- zmęczenie.
Z uwagi na rzadkość występowania i mało charakterystyczne objawy, międzybłoniak osierdzia często bywa rozpoznawany dopiero po śmierci pacjenta.
Przyczyny i czynniki ryzyka
Głównym czynnikiem ryzyka rozwoju międzybłoniaka jest narażenie na włókna azbestu. Azbest to materiał mineralny, który przez wiele dekad był powszechnie stosowany w budownictwie, przemyśle stoczniowym i produkcji wyrobów izolacyjnych ze względu na swoje właściwości odporności na ogień i wysokie temperatury. Wdychanie włókien azbestu, które są mikroskopijne i bardzo trwałe, prowadzi do ich osadzania się w organizmie, szczególnie w opłucnej, otrzewnej i osierdziu.
Innymi czynnikami ryzyka są:
- długotrwała praca w zawodach narażonych na kontakt z azbestem (budownictwo, przemysł stoczniowy, praca w kopalniach),
- życie w pobliżu kopalń azbestu,
- palenie papierosów – choć nie jest bezpośrednią przyczyną międzybłoniaka, to w połączeniu z narażeniem na azbest zwiększa ryzyko zachorowania na raka płuc.
Diagnostyka
Diagnostyka międzybłoniaka jest skomplikowana i wieloetapowa. W początkowej fazie lekarz zbiera dokładny wywiad medyczny pacjenta, zwracając szczególną uwagę na ewentualne narażenie na azbest. Kolejnym krokiem jest wykonanie badań obrazowych, takich jak:
- RTG klatki piersiowej,
- tomografia komputerowa (CT),
- rezonans magnetyczny (MRI),
- pozytonowa tomografia emisyjna (PET).
W przypadku podejrzenia nowotworu wykonuje się biopsję – pobranie próbki tkanki do analizy histopatologicznej, co pozwala na ostateczne potwierdzenie diagnozy.
Leczenie
Leczenie międzybłoniaka zależy od jego stadium, lokalizacji oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Najczęściej stosowane metody to:
- Chirurgia – polega na usunięciu guza, a czasem także części opłucnej, płuc, otrzewnej czy osierdzia. W zaawansowanych stadiach nowotworu operacja ma głównie na celu zmniejszenie dolegliwości bólowych i poprawę komfortu życia.
- Radioterapia – stosowana jest głównie jako metoda wspomagająca po operacji, w celu zniszczenia pozostałych komórek nowotworowych.
- Chemioterapia – w przypadku międzybłoniaka stosuje się kombinację leków, takich jak cisplatyna i pemetreksed, które hamują wzrost komórek rakowych. Chemioterapia może być stosowana samodzielnie lub w połączeniu z innymi metodami.
- Immunoterapia – nowoczesna forma terapii, która wykorzystuje mechanizmy obronne organizmu do walki z nowotworem. Badania nad zastosowaniem immunoterapii w leczeniu międzybłoniaka są obecnie w fazie rozwoju, ale wstępne wyniki są obiecujące.
Rokowania i profilaktyka
Rokowania w przypadku międzybłoniaka są niestety złe. Średnia długość życia pacjentów od momentu postawienia diagnozy wynosi około 12-21 miesięcy, a pięcioletnie przeżycie obserwuje się u mniej niż 10% chorych. Kluczowym czynnikiem poprawiającym rokowania jest wczesne wykrycie nowotworu, co jednak jest trudne z uwagi na długi czas rozwoju choroby i niespecyficzne objawy.
Najskuteczniejszym sposobem profilaktyki międzybłoniaka jest unikanie kontaktu z azbestem. W krajach, gdzie wprowadzono zakaz stosowania azbestu i przeprowadzono szeroką kampanię edukacyjną, liczba przypadków międzybłoniaka stopniowo maleje. Ważne jest również regularne monitorowanie zdrowia osób narażonych na kontakt z azbestem oraz wczesne podejmowanie działań diagnostycznych w przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów sugerujących rozwój nowotworu.
Podsumowanie
Międzybłoniak opłucnej, otrzewnej i osierdzia to rzadki, ale bardzo agresywny nowotwór, który wciąż pozostaje wyzwaniem dla współczesnej medycyny. Pomimo postępu w diagnostyce i terapii, rokowania dla pacjentów pozostają niekorzystne, a skuteczne leczenie jest możliwe jedynie w początkowych stadiach choroby. Najważniejszym aspektem profilaktyki jest minimalizowanie narażenia na azbest oraz regularne badania osób pracujących w zawodach związanych z ryzykiem ekspozycji na tę szkodliwą substancję.
